Лявон Вашко
Абы цiха
Апавяданне
Лявон Вашко. Празаiк, драматург, лiтаратуразнаўца. Нарадзiўся ў Гароднi 12 красавiка 1963 года. Скончыў факультэт журналiстыкi БДУ. Працаваў журналiстам у газетах i часопiсах. Цяпер – на творчай працы. Выдаў кнiжкi «Еўрапейскiя гiсторыi» (1995), «Паэты–цары» (1997) (адзначаная прэмiяй «Глiняны Вялес»), «Гiстарызацыя свядомасцi» (1997), «Маленькi сшытак Лявона Вашка» (першы i другi выпускi) (2000).
Прапанаванае апавяданне «Абы цiха» ўвайшло ў кнiжку «Паэты–цары», яно друкавалася ў часопiсе «Першацвет» (1996, № 4). Рэдактар «Першацвету» Алесь Масарэнка прылучае гэтае апавяданне да лiку лепшага, што было надрукавана ў часопiсе за ўвесь час ягонага iснавання.
Ён соўгаўся па гарадку, прытулiўшы да сябе блiжэй крукаватую левую руку, цi то зламаную калiсьцi ў папярэднiм жыццi, цi мо невыгiнашчую ад самага ўтварэння ўсяго сусветнага вашарства, i па–сабачы зглядаўся на поўныя харчу шчокi гарадкоўцаў; яму падавалi кавалкi мяккага ежыва, а ён глынаў iх з галодным задавальненнем i нiколi не казаў дзякуй; з усяе чалавечае мовы ён ведаў толькi два словы, а каб што, апрача iх, прамовiць, дык яму нiбы замуравала; з–пад нажабраваных, яшчэ не праглынутых кавалкаў высыпалiся замест дзякуй гэныя словы, пажавана i спешна.
– Абы цiха... – прамаўляў ён усхваляваным аблiччам; ён i вiтаўся гэтак, i разважаў, i сварыўся, i спяваў – толькi двума словамi; яму i мяно далi, што тая ягоная гамана, – Абыцiха.
Калi не было чаго пакласцi ў рот, ён сiлкаваўся цiшынёю. Мужык навучыўся яе вылоўлiваць нават з-пад грымотных цягнiкоў, калi хаваўся ад дажджу пад мостам цераз Нёман; злавiўшы ў грукотах драбнюткую адколiну цiшынi, ён хiлiўся долу i спускаў вочы ў дрымоту, а калi не хацелася спаць, дык радасна танчыў, пляскаў здаровай рукою па калене i шчасна спяваў:
– Гы... Абы цiха.... Абы цiха...
Не было ў гарадку гэткiх людзей, каб хто закрыўдаваў цi зазлаваў на Абыцiхавы словы; нават участковы Байда не хацеў яго за што–небудзь арыштаваць ды распачаць супраць яго следства; i мужык, мабыць, быў патрэбны ў гарадку толькi таму, каб нiколi i нiкому не быць патрэбным.
Улетку ён жыў на Нёмне, i яго асядалi разам з камарамi дзецi; яны распытвалi пра ягоную невядомую нi яму, нi камусьцi яшчэ мiнуўшчыну на гэтым свеце, пра ягоных матку ды бацьку, пра ягоных братоў ды сёстраў, а ён разгублена лыпаў вачыма i абыцiхаў; калi ж дзецi надакучалi, ён увогуле замаўкаў i падаваўся да гарадкоўскiх выпiвакаў, што збiралiся ў гурты на беразе; яму налiвалi вiна, i Абыцiха п’янеў, смяяўся ржавым рыпам прама ў вочы сонцу, а тады, упаўшы, занурваўся ў п’яное храпаценне; прачынаўся сярод пустых бутэлек i задаволена курняўчыў сабе пад нос свае запаветныя словы – адзiную справу, якую Абыцiха рабiў у жыццi, дык гэта збiраў i здаваў бутэлькi.
Узiмку Абыцiха спаў у якiм-колечы цэху на заводзе. Ён знаходзiў цёплую шчылiну цi купу пiлавiння, залягаў i адлоўлiваў з пошуму заводскiх машынаў цiшыню. Зрэдку ён крыўдаваў, што яму не выпала пабачыць у жыццёвым сне прыгожыя палацы, сваiх бацькоў ды дзядоў, цёплы ўтульны ложак з каханкаю i вялiзную гару прысмакаў, а прыснiлася ўбоства, i тады малады дзядок хлiпаў, размазваючы брудную цекласць па шчоках, адчайна крычаў «абы цiха!» i скуголiў.
Яму ўсё болей хацелася мыслярыць усялякiмi разумнымi думкамi, i ён усё болей разважаў пра знiкомасць у свеце, пра крохкае шкляное неба i пра сонца, якое растае i растае; i ўсё болей ён чапiўся да гарадкоўцаў са сваiм мыслярствам, высновы якога трапна змяшчалiся ў звычайным Абыцiхавым дваслове. Але гарадкоўцы жылi са свайго розуму i не хацелi жыць з Абыцiхавага; усе гэтак пазвыклiся з ягонай фiласофiяю i з самiм мужыком, што як бы яго i не было; нават участковы Байда, сустрэўшы Абыцiху на вулiцы, забываўся на яго зiрнуць.
Таму, як мужык раптам знiк з гарадка, не адразу гарадкоўцы ўспомнiлi пра тое, што Абыцiха некалi быў; а калi ўспомнiлi, дык пачалi гадаць, дзе ж падзеўся бязродны апушчэй. Нехта казаў, што бяздомнiк заблукаў у свеце i не знойдзе дарогi да гарадка, нехта прыдумаў, што ён растаў разам са снегам, а камусьцi здавалася, што яго змыла дажджом; былi i меркаваннi, што ён назаўжды з’ехаў начным цягнiком у Цюмень; а нехта анiяк не мог успомнiць, цi быў Абыцiха ў гарадку, цi яго нiколi не было... На самай жа справе Абыцiху надакучыў нiкчэмны сон, i яму захацелася прачнуцца ў сваiм колiшнiм даўна–далёкiм, забытым багамi краi. Тады чалавек–вошка неўпрыкметку закапаўся ў купу пiлавiння на заводзе i, рвучы размаляванае гарадкоўскае пярэстае палатно, назаўжды пакiдаючы гарадок i жыццё, заварожана i нецярплiва прашаптаў на развiтанне:
– Абы цiха... абы цiха...
Вершы.
З новай кнiгi «Скiнiя» ВершыВершыВершы
Адзiнокi.
Прыпавесць